“Zajdi,zajdi“ Hranislava Savkovića

Hranislav Savković je jedna od onih retkih ličnosti koje su rođene u jednom a svojim delom obeležile drugi vek. Kako na jednom mestu stoji, “on je bio učitelj,ratnik, političar, demokrata, osnivač prve knjižnice u Toplici, prvi demokratski predsednik opštine“. Savković je kao i mnogi drugi velikani Prokuplja koji nisu rođeni u ovoj varoši poput Alekse Savića, Dobrivoja Stoškovića, generala Milojka Lešjanina i drugih, zavoleo grad gde je službovao i i doprineo razvoju grada.
Rođen je 2.decembra 1871. godine u šumadijskom selu Trnavci, opština Župski Aleksandrovac, Rasinski okrug. Odmah po završenoj učiteljskoj školi poslat je da radi u osnovnu četvororazrednu školu u Žitnom Potoku koja je otvorena 1889. godine. U ovoj školi bio je ,, zapamćen kao dobar vaspitač, uzoran prosvetitelj, koji je sarađivao sa meštanima propagirajući gajenje novih sorti voća, gajenje raznovrsnog povrđa, organizujući kurseve, osnivajući hor i slično.“ U ovoj školi zajedno sa kolegom Ignjatom Marinkovićem osniva 1895. godine prvu knjižnicu u Toplici. Posle osnivanja Gimnazije po Zakonu o srednjim školama 1902. godine, formiran je u Prokuplju Odbor za staranje o izdržavanju gimnazije u koji je ušao pored ostalih kao predstavnik sreza, Hranislav Savković, tadašnji učitelj u Žitnom Potoku.
Učesnik je Balkanskih ratova i Prvog svetskog rata. Za iskazanu hrabrost u balkanskim ratovima odlikovan je Srebrnom i Zlatnom medaljom za hrabrost i predložen je za unapređenje pa je u čin rezervnog pešadijskog potporučnika proizveden je 31.10.1913. godine. Po završetku Velikog rata, premešten je iz Žitnog Potoka da radi kao učitelj u Prokuplju gde započinje političku karijeru. Posle raspisanih izbora od strane Narodne skupštine SHS, dana 10.1.1925. godine objavljena je kao druga kandidatska lista za okrug toplički, lista demokratskih disidenata ( nisu se slagali sa odlukama Izvršnog odbora centrale u Beogradu) na čelu sa Milojem Jovanovićem Pižonom, iz Beograda, ministrom na raspoloženju Vlade Kraljevine SHS. Kao sreski kandidat na pomenutoj listi za izborni srez dobrički, postavljen je Hranislav Savković koji je ujedno uređivao list “Toplica“, glasilo Demokratske stranke u Prokuplju. Na opštinskim izborima 1926. godine, demokrate su pobedile u Prokuplju i Kuršumliji a za predsednika u Prokuplju izabran je Hranislav Savković koji je na toj funkciji bio do uvođenja Šestojanuarske diktature (6.1.1929.). Odmah po smenjivanju sa mesta predsednika opštine Prokuplje, Savković je penzionisan. Za angažovanje u izgradnji novog vodovoda, odlikovan je na predlog ministra Narodnog zdravlja Ordenom Svetog Save 5. reda a na predlog Ministarskog saveta i Ministra Unutrašnjih poslova dobio je kasnije i Orden Belog orla 7. reda . Kao učitelj u penziji odlikovan je Ordenom jugoslovenske krune 5. reda
U Drugom svetskom ratu, partizanske jedinice su po prvi put oslobodile Prokuplje 9.10.1941. godine. Na traženje novog četničkog komandanta Prokuplja Ace Popovića došlo je do pregovora između četnika i partizana sredinom novembra o zajedničkom obezbeđenju varoši. Partizanska jedinica od 30 boraca ulazi 20.12. u toku noći u Prokuplju i smeštaju se u zgradi stare gimnazije. Kao jedan od uglednijih žitelja Prokuplja i simpatizer NOP-a Hranislav Savković je izabran u drugoj polovini decembra 1941. godine za prvog predsednika Gradskog NOO Prokuplja. Odmah potom je usledio poziv narodu Toplice za borbu protiv okupatora i domaćih izdajnika . Na prelazu iz 1941. u 1942. godinu, u jedinom slobodnom gradu u Srbiji, u Prokuplju, partizani su priredili za više stotina građana, u sali hotela ,,Evropa“ svečan doček Nove godine. Na postavljenoj pozornici kulturno-umetnička grupa je izvela nekoliko skečeva, pevane su partizanske pesme, a orkestar gimanzijalaca je svirao dok je u ponoć Savković poveo novogodišnje kolo. Narodno veselje je trajalo do zore. Ulaskom bugarskih jedinica u varoš 9. januara 1942. godine, partizani i četnici Ace Popovića se povlače iz varoši a Gradski NOO prelazi u ilegalu.

Hranislav Savković (1926)

Prilikom jedne od većih noćnih racija u Prokuplju od tadašnje vlasti 3.6.1942. godine, Savković je uhapšen, pored ostalih simpatizera i sardnika partizana. Uhapšeni su zatvoreni u žandamerijski zatvor, u kući opančara Radivoja Stoiljkovića, preko puta zgrade današnje OŠ ,,Tatko“. Svi uhapšeni su sprovedeni u nacistički koncentracionom logor na Crvenom krstu u Nišu. Iz logora je izveden na Bubanj i streljan 15.12.1942. godine iako nije bio na redu za streljanje. Naime, kada je tog jutra u jutarnjoj prozivci za streljanje začuo ime i prezime šesnaestogodišnjaka koji je stajao sa njegove desne strane, Hranislav Savković ga je povukao za rukav i – istupio umesto njega. Kada se pogleda životni put i bogata karijera učitelja, rezervnog papetana prve klase, predsednika opštine i predsednika Narodnooslobodilačkog odbora Prokuplja, ovakav antički gest se mogao očekivati. Od ulaska u kamion do trenutka kada ga je pogodio metak, Savković je bodrio druge pevajući s kraćim prekidima istu pesmu- “Zajdi, zajdi“.

Zadatak ovih redova je da nas podseti kako je to biti Čovek.

PS. Zahvaljujem kolegi Darku Žariću na ustupljenoj fotografiji